ارزشیابی

قبل از مطالعه ی بودجه بندی ها (انتهای همین صفحه)حتما این مطلب را بخوانید:در ساختارهای آموزشی مدرن، مهم‌ترین دغدغه‌ی نظام آموزشی سنجش درست و استاندارد است. در حقیقت سنجش و آزمون و اندازه‌گیری‌های مختلف در نظام آموزشی، تعیین کننده‌ی عملکرد و هم چنین ابزار اصلی برای برنامه‌ریزی‌های آینده است. به هر میزان آزمون مانند آینه‌ی شفاف‌تری در مقابل عملکرد ساختار آموزشی ما ، دقیق‌تر ضعف‌ها و قوت‌ها را نشان دهد برنامه‌ریزی و رفع اشکالات و نیز استفاده از عملکرد بهینه ساختار آموزشی بهتر و دقیق‌تر خواهد بود.
در تفکر مدرسه نهاد که در نظام آموزشی ما حلقه‌ای گمشده است، فرآیند تصمیم‌سازی و نیز شناخت آسیب‌ها و سنجش عملکرد آموزشی تمام اجزای مختلف مدرسه وابستگی کاملی به جمع‌آوری اطلاعات درست و کامل و جامع از طریق آزمون‌های مختلف دارد. آزمون‌ استانداردی که بتوانند این هدف ، یعنی جمع‌آوری درست اطلاعات را "نشانه" بگیرد، مهم‌ترین نیاز مدیران مدارس و عناصر تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز درون سیستم‌های آموزشی می‌باشد. اطلاعات درست و سنجش صحیح نه تنها ابزاری در دست مدیران و تصمیم‌گیران برای اصلاح برنامه های درسی و هفتگی و مشاوران و دبیران مجرب برای بازخوردگیری از کار خود میباشد، بلکه به اجزای عمل کننده‌ی داخل سیستم مانند دانش‌آموزان و دبیران و اولیای دانش‌آموزان نیز سمت و سوی این ساختار آموزشی را نشان می‌دهد. دانش‌آموزان با استفاده از این اطلاعات درست می‌توانند برنامه‌ی مطالعاتی درستی برای خود تنظیم کنند و فرآیند تثبیت و یادآوری مطالب را ساماندهی کنند. اولیای دانش‌آموزان نیز وضعیت مطلق دانش‌آموز را بر اساس نمرات خام و وضعیت نسبی او را بر اساس نمرات تراز شده و در جامعه‌ای فراگیر و استاندارد که دانش‌آموزان نخبه و متوسط و ضعیف به صورت نرمال و استاندارد در آن حضور دارند می‌سنجند و از وضعیت علمی او آگاه می‌شوند.
علاوه بر این سیر آزمون ها و نتایج علمی دانش آموزان نشان‌دهنده‌ی افت و خیزهای درس به درس  دانش آموز است و دبیران و به‌خصوص مشاوران با این اطلاعات که از آزمونی استاندارد به دست آمده است می‌توانند سمت و سوی برنامه‌های آموزشی خود را مشخص کنند و در جهت رفع کاستی‌ها و کم کردن فاصله‌های آموزشی از سیستم‌های برتر اقدام نمایند. آزمون هایی که در مقیاسی وسیع برگزار میشوند در اصل برای ارزشیابی برنامه آموزشی و سنجش میزان درستی آن است.

در حقیقت تمام اجزای مدرسه نیاز به آزمونی دارند تا در جهت بسط و گسترش اهداف آموزشی خود کوشش کنند. آزمون‌ "نشانه "بر آن است که این هدف را با بهترین کیفیت قابل دسترسی کند. این آزمون‌ها با بهره‌گیری از تجارب مدارس برتر و دبیران و مشاوران مجرب و نخبه می‌کوشد تا زوایای پنهان اشکالات آموزشی را آشکار کند و به رفع نقایص کمک نماید. استفاده از جامعه‌ی آماری خوب و نخبه، پرسش‌های پخته و استاندارد، شبیه‌سازی آزمون‌های سراسری و نیز مشاوره‌های مفید پس از آزمون از مزیت‌های این آزمون‌ها می‌باشد. آزمونی که اقناع کننده دبیران توانمند و دانش آموزان برتر مدارس باشد کمتر یافت می شود، زیرا این گونه دانش اموزان در اقلیت قرار دارند و آزمون" نشانه " می‌کوشد با حضور دانش‌آموزان و مدارس برتر به این اقناع علمی کمک کند.

مزیت اصلی آزمون "نشانه" برگزار کنندگان این آزمون است  که  از سابقه مدیریت مدارس نخبه و برتر ، تالیف کتب آموزشی برجسته و معتبر و پر مخاطب ، راه اندازی آزمون‌های سراسری در طول 25 سال گذشته و استخراج  آمار علمی و راهبردی  برای تمام سطوح آموزشی را در تجربیات ارزشمند خود دارند. آزمون" نشانه" با بهره گیری از اساتید نخبه و برجسته آموزشی در طراحی پرسش‌ها و کمک به تحلیل نتایج آن پس از آزمون به  همراه نتایج سالانه کنکورهای سراسری دانش آموزان سال های قبل در مدرسه" انرژی اتمی"  و دیگر مدارس برتر به  شرکت کننده تخمین مناسبی از وضعیت علمی خود نسبت به جامعه ای استاندارد و نخبه در اختیار می‌گذارد. نوع توزیع پرسش‌ها و به دنبال آن درصد های کسب شده توسط دانش آموزان نشانگر میزان توانایی واقعی دانش‌آموز در درس مورد نظر است علاوه بر این که میتواند ضعف های کلی مدسه نسبت به مدارس دیگر را برای رفع آن به صورت کامل نشان دهد.

آزمون "نشانه"  می‌کوشد تا با فرآیند کیفی سازی راه را برای آموزش بهتر هموار کند و ابزاری دقیق و فراگیر در اختیار تصمیم گیرندگان اصلی مدارس قرار دهد تا در فرآیندی منطقی تمام کسانی که درگیر فرآیند آموزش هستند شاهد ارتقای سطح علمی خویش باشند.

در کنار آزمون و سنجش نباید از دو رکن اصلی دیگری که برای پیشرفت مدارس ضروری‌ است، غافل شد. آزمون هنگامی می‌تواند به آموزش مزیت بخشد که با مشاوره و راهنمایی درست و برنامه ریزی مناسب درسی همراه شود .

گام ها گام اول: برنامه ریزی مناسب درسی برنامه‌ریزی درسی مهم ترین نیاز مدارس می‌باشد تا راه را برای پیشرفت هموار کند. برنامه‌ریزی درسی در حقیقت نقشه‌ی راه مدارس است که سمت و سو و جهت‌گیری مدرسه و واحد آموزشی را معلوم می‌نماید. در برنامه‌ریزی مناسب باید نیازهای دانش‌آموز و مزیت‌هایی برای رقابت با مدارس دیگر را در نظر گرفت. اکنون تفاوت مدارس و دلیل پیشرفت مدارس خاص در تفاوت برنامه‌هایی است که برای دانش‌آموزان در نظر می‌گیرند که این برنامه‌ها اهداف آموزشی مشخصی را نشانه رفته‌اند. شاخص‌های  برنامه‌ی درسی  مناسب آن است که: 1) متناسب با آموزش هوشمند و استفاده از ظرفیت‌های مختلف دانش‌آموزی باشد 2) همگام با المپیادهای علمی برنامه‌ریزی برای کسب نتایج موفقیت‌آمیز در کنکورهای سراسری حرکت نماید  3)  به صورتی فراگیر علاوه بر آموزش درسی بتواند به پرورش روحی دانش‌آموزان کمک کند  4)  برنامه‌ای مدرسه محور و همگام با توان دبیران باشد. در این برنامه باید به زیرساخت‌های تشریحی و آموزش مهارت‌های لازم برای آزمون‌های تستی اهمیت فوق‌العاده داد. در این برنامه باید درصدی از نمرات کارنامه علمی انتهای سال متناسب با شرایط بومی مدرسه را به نتایج  آزمون "نشانه " اختصاص داد. در برنامه درسی هفتگی مدارس باید بخشی از وقت آموزش را به شناسایی و ترمیم نقاط ضعف در آزمون؛ استفاده از جزوات و کتاب‌های پوششی و درس آزمون ها و برگزاری اردوهای کوتاه و بلند مدت آموزشی با هدف کیفیت بخشی به نتایج آزمون اختصاص داد. برنامه‌ی هفتگی باید بر پایه ثبات آزمون‌ها استوار باشد و پیشروی بر مبنای یک آزمون تعریف شود. استفاده از آزمون‌های متعدد و به تبع آن جابه‌جا کردن برنامه آموزشی اشکالی است که در تمامی موارد به عدم نتیجه‌گیری درست می‌انجامد. مدارس برتر برای آگاهی از کم و کیف افت وخیز علمی دانش آموزان خود همواره یک آزمون را به عنوان آمون اصلی و مرجع مدرسه انتخاب می کنند و دانش آموزان را از شرکت در دیگر آزمون ها پرهیز می دهند. گام دوم : مشاوره و راهنمایی تحصیلی مهم ترین فرد در ساختار آموزشی مدرسه محور و هم گرا، مشاور یا مسوول پایه ای است که باید بر همه جوانب سامانه آموزشی مسلط باشد. انتخاب درست و هدف دار مشاور می‌تواند علاوه بر راهنمایی درست دانش‌آموزان برای موفقیت در برنامه‌های درسی باعث اجرای درست برنامه‌های آموزشی و کیفیت‌بخشی به آن باشد. مشاور و مسوول پایه یا ناظر تحصیلی مسوول پیاده کردن اهداف آموزشی در مدارس می‌باشند و وظیفه‌ی بومی‌سازی برنامه‌های کلان مدارس در پایه و کلاس مورد نظر بر دوش آنان است. قدم نخست در اجرای درست برنامه‌های آموزشی انتخاب مشاور مورد نظر و توجیه و همسو نمودن او با برنامه‌های درسی واحد آموزشی است. مشاور و ناظر تحصیلی باید اختیار کامل برای پیاده‌سازی اهداف کمی و کیفی مدرسه و واحد آموزشی ، نظارت و ارزشیابی و تصحیح عملکرد دبیران برنامه‌ریزی برای دانش‌آموزان و آماده کردن ذهن اولیای آنان را دارا باشد. انتخاب مشاور پایه مناسب ساخار مدرسه را به سوی سیستمی یک پارچه سوق می دهد و از دخل و تصرف خارج از چهارچوب معلمان جلوگیری می کند. مزیت اصلی مدارس موفق کادر مشاوران و مسوول پایه ای است که تمام اجزاء مدرسه را تحت نظر داردو پایشگر نظام آموزشی مدرسه می باشد. گام سوم: آزمون، سنجشی برای پیشرفت هدف از سنجش و آزمودن و سپس ارزیابی کردن، تکمیل فرآیند آموزش است با این هدف که آموزش روندی رو به پیشرفت به خود گیرد. طبق تعریف سنجش اصطلاح کلی است و به‌صورت فرآیندی تعریف می‌شود که برای گردآوری اطلاعات موردنیاز، تصمیم‌گیری درباره‌ی دانش‌آموزان، برنامه‌های درسی و سیاست‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حقیقت سنجش ابزار موردنیاز تصمیم‌گیری درباره‌ی تمام فرآیند آموزش است. سنجش دربرگیرنده‌ی تمام راه‌های نمونه‌گیری و مشاهده‌ی مهارت‌ها، دانش و توانایی دانش‌آموزان است. سنجش می‌تواند به صورت رسمی انجام پذیرد، مانند اجرای آزمون‌ها و هم می‌تواند به صورت غیررسمی انجام پذیرد، مانند مشاهده‌ی این که چه کسی در کار گروهی به صورت رهبر گروه درخواهد آمد. پس از سنجش نوبت به ارزشیابی می‌رسد، ارزشیابی (یا ارزیابی) به صورت ساده، تعیین ارزش برای هر چیزی یا داوری ارزشی کردن گفته می‌شود. ارزشیابی تغییر اطلاعات برای اندازه‌گیری میزان نزدیک شدن به اهداف است. یکی از ویژگی‌های مهم ارزشیابی تعیین کیفیت است. در فرآیند ارزشیابی داوری ارزشی با توجه به کیفیت به عمل می‌آید. کیفیت را در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به عنوان دانش مهارت‌ها و توانایی‌هایی که از دانش‌آموزان پس از آموزش انتظار می‌رود تعریف کرده‌اند. ارزشیابی پیشرفت تحصیلی مفهومی بسیار نزدیک به مفهوم سنجش یادگیری دارد.

آزمون : الف) از دیدگاه کلی آزمون‌ها بر اساس نوع تهیه‌ی آن‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: 1- آزمون‌های میزان شده (معیار شده): اصطلاح میزان شده در ابتدا به وجود روش‌های هم‌شکل اجرا و نمره‌گذاری اشاره می‌کند. یعنی این که آزمون در هر شرایطی باید طبق روش‌های مشخص شده انجام گیرد و نتایج آن طبق ضوابط از پیش تعیین شده تغییر گردند. پس معیار شده به این معنی است که آزمون دارای هنجار است، مانند هنجارهای ملی که بر مبنای هزاران مورد محاسبه می‌شوند. در واقع به فرآیند جمع‌آوری این داده‌های هنجاری غالباً برنامه‌ی معیار کردن آزمون می‌گویند. 2- آزمون‌های معلم ساخته: در آزمون‌های معلم ساخته، معلم برای تعیین میزان موفقیت دانش‌آموزان در رسیدن به هدف‌های آموزشی، آزمونی طراحی می‌کند و از این جهت در این آزمون‌ها مطلق اندازه‌گیری مورد توجه قرار می‌گیرد. برای آگاهی بیشتر موارد استفاده آزمون‌های معیار شده و معلم ساخته به صورت تفکیکی به این ترتیب می باشد. 1) موارد استفاده از آزمون های معلم ساخته: الف) تصمیم‌گیری درباره‌ی کم و کیف جریان آموزش ب) تصمیم‌گیری درباره‌ی ارتقای دانش‌آموزان و دانشجویان ج) تصمیم‌گیری تشخیصی مربوط به مشکلات دانش‌آموزان 2) موارد استفاده از آزمون معیار شده: الف) تصمیم‌گیری در مورد جایابی یا پایه‌گزینی افراد ب) تصمیمات مربوط به راهنمایی و مشاوره‌ی دانش‌آموزان ج) تصمیمات مربوط به انتخاب بر مبنای مقایسه‌ی افراد گروه‌ها د) تصمیمات مربوط به انتخاب یک برنامه‌ی درسی هـ) تصمیمات مربوط به ارزشیابی از میزان توفیق مدارس مختلف ب) انواع آزمون‌های پیشرفت تحصیلی: 1- آزمون‌های تشریحی 2- آزمون‌های کوتاه - پاسخ 3- آزمون‌های صحیح - غلط 4- آزمون‌های جور کردنی 5- آزمون‌های چندگزینه‌ای از میان آزمون‌های گفته شده آزمون‌های چندگزینه‌ای است یک سو به علت استفاده در انتخاب دانش‌آموزان برای کنکورهای سراسری بیش‌تر موردنظر هستند و از سوی دیگر این آزمون‌ها دارای محاسن متعددی نیز می‌باشند. برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ü انعطاف‌پذیری بالا و ایجاد توانایی استدلال و قضاوت ü سنجش از حجم زیاد درس مختلف ü احتمال کم‌تر حدس تصادفی پاسخ‌ها ü سادگی در تصحیح ü تحلیل مناسب با استفاده از گزینه‌های غلط و انحرافی روش نمره‌دهی به آزمون‌های چندگزینه‌ای به دو روش می‌توان آزمون‌های چندگزینه‌ای را نمره‌گذاری نمود: 1- بدون درنظر گرفتن نمره‌ی منفی برای پاسخ‌های غلط 2- با در نظر گرفتن نمره‌ی منفی برای پاسخ‌های غلط در این روش مقداری از نمره به دلیل پاسخ غلط کسر می‌شود که با استفاده از فرمول زیر می‌توان محاسبه کرد. درصد عملکرد R: تعداد پاسخ های درست W: تعداد پاسخ های غلط N: تعداد گزینه های هر پرسش T: تعداد کل پرسش ها در آزمون های چندگزینه ای با 2 نمره ی متفاوت روبه رو هستیم . 1- درصد عملکرد که در اصطلاح به آن نمره‌ی خام نیز گفته می‌شود. 2- نمره‌ی تراز یا معیار که بر اساس اختلاف عملکرد دانش‌آموز از میانگین نمرات برحسب انحراف معیار بیان می‌شود. برای نمرات تراز یا معیار نیز روش‌های مختلفی برای محاسبه‌ اعمال می‌شود که نمره‌ی Z یکی از آن‌هاست. نمره‌ی Z نمره‌ی معیاری است که توزیع نرمال با میانگینی صفر و انحراف معیار واحد (1) دارد. برای تبدیل نمرات، به نمرات Z از فرمول زیر استفاده می‌شود: X : نمره ی خام : انحراف معیار : میانگین نمرات خام N : تعداد نمرات نمره‌ی T: مجموعه نمرات T برای رفع اشکالات نمرات Z ابداع شده‌اند. در نمرات T میانگین و انحراف معیار جدیدی تعریف می‌شود تا هر نمره‌ی T به تنهایی قابل تغییر و استفاده باشد. در کنکور سراسری از نمرات T با این فرمول استفاده می‌شود: T=(z) (2250)+5000 آزمون‌های نشانه نیز از این فرمول یعنی میانگین 5000 و انحراف معیار 2250 استفاده می‌کند تا نتایج ترازها بیش‌ترین شباهت را به کنکور سراسری داشته باشد. محاسبه‌ی نمره‌ی کل: در صورتی که نمره‌ی تراز درس i، j تعداد درس عمومی، ضریب درس عمومی، ضرایب درس اختصاصی و C ضریب درس اختصاصی باشد نمره‌ی کل به صورت زیر محاسبه می‌شود: R: تعداد کل درس که برای سهولت در آزمون های نشانه ی ضریب اختصاصی 3 و ضریب عمومی 1 می باشد و فرمول به این صورت در می آید : تحلیل پرسش‌ها و نمرات آزمون برای تحلیل پرسش‌ها و نمرات آزمون از داده‌های آماری که از طریق آزمون به دست آمده است استفاده می‌شود. الف) تحلیل پرسش‌ها: مهم‌ترین داده برای تحلیل پرسش‌ها پس از برگزاری آزمون محاسبه‌ی ضریب سختی هر پرسش است. اگر R تعداد کسانی باشد که به پرسش پاسخ درست داده‌اند و T کل آزمون شوندگان باشند، درصد ضریب سختی به صورت زیر محاسبه است: بر این اساس هرچه‌قدر درصد به 100 نزدیک‌تر باشد پرسش آسان‌تر است. ب) تحلیل نمرات: برای تحلیل نمرات، چون نمرات نرمال شده و بر اساس نمرات توزیع نرمال قرار گرفته‌اند می‌توان از نمودار تابع توزیع نرمال و میانگین و انحراف معیار مربوط به آن استفاده کرد که در کارنامه پیشرفته‌ی دبیر و مشاور که برای آزمون‌های نشانه تعبیه شده است، مشاهده می‌شود. ویژگی‌های آزمون‌های نشانه : 1- برگزاری آزمون با محوریت فعالیت علمی مدرسه 2- هماهنگی مناسب با طرح درس دبیران 2- گام‌های متناسب با پیشروی حجم درس 3- جامعه‌ی آماری گسترده مدرسه ای و داوطلب آزاد 4- جامعه‌ی آماری مدارس و دانش آموزان برتر 5- ارزشیابی از سطوح مختلف دانش داوطلبان 6- آسیب‌شناسی و بازخورد مناسب برای دبیران 7- طراحی پرسش‌ها براساس توانایی‌های دانش‌آموزان و تجارب دبیران و آزمون های سراسری 8- کارنامه‌های مدرسه محور همراه با گزارشات جامع و کاربردی 9- گزارش‌های online و استفاده از خدمات اینترنتی 10- دفترچه‌های مشاوره‌ای برای مدارس در مقاطع مختلف 11- ارائه‌ی طرح درس وتکنولوژی مدارس برتر 12- آشکار شدن مسیر افت و خیز علمی دانش آموزان